Мактабда ўқиб юрган кезларимизда адабиёт муаллимимиз юқорида келтирилган мақолни кўп бора такрорларди. Маъносини билишга қизиққанимизда, устоз сирли оҳангда: «Мақолнинг маъниси — биргина нуқтада. Ўша нуқтани йўқотган нодон «кўз»ни «кўр» қилади. Қолганини улғайганингизда билиб оласиз», дерди ... Ниҳоят, ўша биз «улғайган» кун келганга ўхшайди; мақолнинг асл сирини туманнинг  «Қутирбулоқ», «Шок-каш»...каби  қишлоқларида бўлганимизда билиб олдик. Кўрган-билганларимизни эса оқ қоғозга туширдик.

Қутир(ган) 

булоқни кўрган борму?

Туманимиздан ўтадиган  Самарқанд — Айний халқаро автомагистрали орқали қадимий шаҳар зиёратига келадиган тожикистонлик меҳмонлар-у сайёҳлар йўл четидаги «Қутирбулоқ» деган ёзувга кўзи тушгач, юқоридаги саволни кўнглидан ўтказса, ажаб эмас.

Бу қишлоқ ҳақида шундай ривоят юради: ... милоддан аввалги IV асрда юртимизга бостириб кирган машҳур лашкарбоши Александр Македонский бошлиқ юнон-македон армияси Самарқанддаги жангда суғдий саркарда Спитамен қўшинига мағлуб бўлиб, шарққа — Панжакентга чекина бошлайди. Қўшин  Қорасув дарёчаси соҳилига етиб келганида, бош қўмондон ҳолдан тойган лашкарга дам олиш учун рухсат беради. Камон ўқидан яраланган ғаним сарбозларидан бири ҳали қон сизиб турган жароҳатини ювиш учун шу атрофдаги булоқ бўйига боради. У елкасидаги жароҳатга мусаффо булоқ сувини қуйгани ҳамоно чандиқдан асар ҳам қолмайди. Бу ҳолатни ҳайрат билан кузатиб турган Александр  диёримиз сувининг хосиятли эканлигига амин бўлади...

Ушбу ривоятнинг реал воқеликка алоқаси бор – йўқлигини билмадиг-у, лекин аксарият тойлоқликлар нафақат туманда ёки вилоятимизда, ҳатто мамлакатда ҳам энг хушҳаво, пурфайз гўшалардан  бўлмиш Қўтирбулоқ қишлоғи бағридан сизиб чиқаётган муздек чашма сувини шифобахш   ҳисоблаши — бор гап. Бу бежизга эмас, албатта; мазкур булоқ сувида инсон учун фойдали микроэлементлар кўплигига асло шубҳа йўқ. 

Лекин, мақолани ёзишдан асл мақсадимиз бу эмас. Ҳамма гап, юқорида таъкидланганидек, халқаро йўл четида қишлоқ номининг  «Қутирбулоқ» тарзида қўпол хато билан ёзилганлиги устида кетаяпти. Очиғини айтганда, унинг тўғри шакли —«Қўтирбулоқ» эканини исботлаш учун узундан-узоқ ривоятнинг кераги ҳам йўқ. Озгина бефаҳмлик, бироз билим етишмаслиги ёки эътиборсизлик туфайли йўл қўйилган хатолик оқибатида «Қўтирбулоқ»нинг маъноси бутунлай ўзгариб, «қутурган булоқ»қа айланди-қолди. (Бизнингча, қишлоқ номи «Шифобулоқ» ёки «Роҳатбулоқ» деб ўзгартирилса, олижаноб иш бўларди).

«Шок-каш» — тилимизга беписандлик демак

... Бундан ўн - ўн беш йиллар чамаси олдин туман марказидаги деҳқон бозори четидан шимолга қараб оқадиган каттагина ариқнинг бошланиш жойида ғалати ёзув пайдо бўлди: «Хоччарук канали». Хоччарук! Ана сизга янги сўз, янги ном!  Энди, унинг мағзини бир чақиб, маъносини топиб кўринг-чи! Топа олмадингиз-а? Ўшанда ҳам «мутахассис»лар роса бир ҳафта бош қотиришган; ҳарқалай «изланиш» бесамар кетмади. Бу сўз «Хўжаариқ»нинг «замонавийлашган» шакли бўлиб чиқди. Бироқ янги сўз ижодкорини «тақдирлаш»га улгуришмади; лавҳани сездирмасдан олиб ташлашди...

 Юқоридаги воқеа тафсилотини бежизга келтирмадик. Негаки, бугун ҳам  Самарқанд — Ургут автомобиль йўлининг туманимиз ҳудудидан ўтган қисмини кезиб   чиқсангиз, ўша «Хоччарук»ни эслатадиган ғаройиб жой номларининг йўл четида савлат тўкиб турганига гувоҳ бўласиз; ўқисангиз, ҳайратдан ёқа ушлайсиз.Шулардан бири, суратда кўриб турганингиз  — «Шок-каш». Унча – мунча зукко тилшунос ҳам тагига ета олмайдиган бу «пурмаъно» сўз имломиздан буткул бехабар ажнабий «хаттот» томонидан ёзилган бўлса керак. Бизнингча,сўзнинг биринчи қисми — «шок»  русчада  «карахтлик» маъносини берса, иккинчи қисми «каш» тожикча «кашидан» феълининг ноаниқ шакли бўлиб, «чизмоқ», «тортмоқ», «ечмоқ» каби маъноларни англатади. Ишонмадингиз-а? Мен ҳам ишонмайман!  Аслида, бу каби хатоликлар тилимизга, ҳурматсизликдан бош-қа нарса эмас. Ахир, халқ дилига чуқур сингиб, тилига кўчиб юрган «Шохкаш» сўзини масхараомуз тарзда «Шок – каш» деб ёзиш учун қанча билимга эга бўлиш керак?!  Балки, рус тилидан имтиҳон диктантида «ещё» сўзини «йишчо» деб ёзиб, уч ҳарфли сўзда бешта хато қилган ўқувчининг «билимдон»лиги  керакдир? Йўқ, асло! «Кўз»ни «кўр» қиладиган чаласаводлар энди   орамизда бўлмагани маъқул. Ахир, «Давлат тили ҳақида»ги Қонун қабул қилинганлигига ҳадемай 30 йил тўлади.  Шундай экан миллатимизнинг руҳи, қалби, ифтихори бўлган она тилимизга беписанд муносабатда бўлишга, имло ва бошқа хатолар билан тўлиб тошган, хом-хатала битикларни кўз-кўз қилишга асло ҳаққимиз йўқ...

Ҳали бу мавзуга яна қайтамиз.Тегишли мутасаддиларнинг эса мақолага муносабатини кутиб қоламиз.

А. САЛОМ.